घटस्थापनाको इतिहास, महत्त्व र जमरा राख्ने प्रक्रिया
घटस्थापना नेपाली संस्कृतिमा महत्वपूर्ण स्थान ओगटेको एक परम्परागत पर्व हो, जसलाई विशेष रूपमा विजय दशमीको चक्रमा मनाइन्छ। घटस्थापनाको दिन देवी दुर्गाको आराधना गर्ने अवसरको रूपमा मानिन्छ।
इतिहास:
घटस्थापनाको इतिहास धार्मिक र सांस्कृतिक पृष्ठभूमिमा आधारित छ। यो पर्व विशेषगरी देवी दुर्गाको पूजासँग सम्बन्धित छ, जसमा देवी दुर्गा र महिषासुरको युद्धका बारेमा कथा सुन्न पाइन्छ। पुराणका अनुसार, देवी दुर्गाले महिषासुरको वध गरेर पृथ्वीमा धर्मको पुनर्स्थापना गर्नुभएको थियो। घटस्थापनामा घट (कलश) राखेर देवी दुर्गालाई आह्वान गरिन्छ।
यो पर्वले दुर्गा पूजाको सुरुवातको संकेत दिन्छ। घटस्थापनामा पूजित घटमा जल, अन्न र जमरा राखेर शक्तिको आवाहन गरिन्छ। यस दिनको प्रमुख उद्देश्य देवी दुर्गाको कृपा प्राप्त गर्न र बुराइलाई हराउने शक्तिको महत्त्वलाई सम्झिनु हो।
महत्त्व:
- धार्मिक महत्त्व:
घटस्थापनाले धर्मको पुनर्स्थापना र बुराइको पराजयको प्रतीकको रूपमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
यस दिन देवी दुर्गाको कृपाका लागि प्रार्थना गरिन्छ र मनोवांछित वस्तुहरूको प्राप्तिका लागि आशीर्वाद मागिन्छ।
- सांस्कृतिक महत्त्व:
घटस्थापनाको अवसरमा, मानिसहरूले एकआपसमा स्नेह र मेलमिलापको भावना प्रकट गर्दछन्।
यस पर्वले पारिवारिक र सामाजिक बन्धनलाई मजबुत बनाउन मद्दत गर्दछ।
- समाजमा एकता:
घटस्थापनामा सामूहिक पूजा र समारोहहरू आयोजना गरिन्छ, जसले समुदायका मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउने काम गर्दछ।
यो पर्वले सामाजिक एकता र सहयोगको भावना फैलाउँछ।
जमरा राख्ने प्रक्रिया:
जमरा राख्नका लागि विशेष प्रक्रिया अपनाइन्छ जुन घटस्थापनाको दिन विशेष रूपमा गरिन्छ। यहाँ यो प्रक्रियालाई विस्तृत रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ:
- सामग्री तयारी:
जमरा बनाउनका लागि गहूँको दाना, पानी, र एक विशेष कलश (घट) आवश्यक हुन्छ।
कलशमा जल, अन्न र पूजा सामग्री राखिन्छ।
- घटस्थापना:
घटको चाँद्रमा जल, चामल, र दूर्वा राखेर देवीको प्रतीकको रूपमा कलशको स्थापना गरिन्छ।
यो कलश देवीको आह्वानका लागि प्रयोग गरिन्छ।
- जमरा राख्ने प्रक्रिया:
गहूँको दानालाई थालीमा राखेर पानीमा भिजाउने गरिन्छ।
एक सप्ताहपछि, यसलाई जमरा (गहुँको अंकुर) का रूपमा उमारिन्छ।
जमरा उमार्ने बेला यो प्रक्रिया विशेष ध्यानपूर्वक गरिन्छ।
- पूजा र अर्पण:
एक साता पछि जमराको अन्नको बोटहरू तयार हुन्छन्, जुन देवीको पूजा गर्न प्रयोग गरिन्छ।
यसलाई पूजा गरेर विशेष रूपमा मन्दिरमा अर्पित गरिन्छ र परिवारमा पनि वितरण गरिन्छ।
- समापन:
घटस्थापनाबाट दशमीको दिनसम्म, जमरा विशेष महत्त्वको रूपमा मानेर पूजा गरिन्छ।
यो पर्वको समापनमा, जमरालाई विभिन्न धार्मिक र सांस्कृतिक गतिविधिहरूमा प्रयोग गरिन्छ।
घटस्थापनाको पर्व धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक दृष्टिकोणबाट महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। यो पर्वले देवी दुर्गाको कृपा प्राप्त गर्ने र एकता र सहयोगको भावना जगाउने अवसर प्रदान गर्दछ।
